James Mill i psychologia asocjacjonistyczna

Oczywiście użytek, jaki uczynił James Mili z psychologii asocja- cjonistycznej, wyjaśniając możliwość altruistycznego postępowania jednostki z natury dążącej do własnej przyjemności, wymaga ogólnego stosowania metody analizy redukcyjnej. Metoda ta, charakterystyczna dla klasycznego empiryzmu, szczególnie dla myśli Hume’a, była systematycznie stosowana przez Benthama. A więc w swej Ana- lysis oj the Phenomena oj the Humań Mind Mili usiłuje sprowadzić życie umysłowe człowieka do jego podstawowych składników. W ogólności idzie on w ślad Hume’a, rozróżniając impresje i idee, przy czym te ostatnie są kopiami lub obrazami tych pierwszych. Mili faktycznie mówi jednak o wrażeniach, a nie o impresjach. Możemy więc powie-

Stanowczość ta ujawnia się również w ataku Milla na Mackintosha za uzależnianie moralności czynów od motywów, gdy tymczasem Bentham pokazał, że nie ma takiej zależności. dzieć również, że idzie w ślad Condillaca,43 ukazując rozwój zjawisk umysłowych jako proces przekształcania wrażeń. Trzeba jednak dodać, że Mili gromadzi wrażenia i idee pod mianem „czuć”. „Mamy dwie klasy czuć: jedne istniejące, gdy obecny jest przedmiot zmysłu, inne, które istnieją, gdy już przedmiot zmysłu przestał być obecny. Pierwszą klasę czuć nazywam wrażeniami, drugą ideami.”44

Sprowadziwszy umysł do jego podstawowych składników, Mili staje następnie wobec zadania rekonstrukcji zjawisk umysłowych z pomocą zasad kojarzenia idei. Zauważa, że Hume uznawał trzy zasady kojarzenia, mianowicie styczność w czasie i przestrzeni, przyczyno- wość i podobieństwo. Ale przyczynowość, zdaniem Milla, można utożsamić ze stycznością w czasie, to znaczy z porządkiem regularnego następstwa. „Przyczynowość to tylko nazwa porządku ustalonego między poprzednikiem a następnikiem, to znaczy ustalonego lub stałego występowania najpierw jednego, a następnie drugiego.” 45