Pewność absolutna

Wynik ostateczny jest mniej więcej następujący. W potocznym doświadczeniu stwierdzamy, że zdarzenia mają przyczyny. I doświadczenie, wraz z działaniem praw kojarzenia idei, może wyjaśnić naszą niezbitą pewność co do powszechnej ważności prawa przyczynowości. Prawo to może więc spełniać, w odniesieniu do wnioskowania naukowego, rolę, jaką Mili przypisuje przesłance większej sylogizmu. To znaczy, jest ono jednocześnie zapisem minionego doświadczenia i przewidywaniem tego, czego mamy oczekiwać. Jest regułą czy formą indukcji naukowej. Ponadto wnioskowanie naukowe zawsze potwierdza prawo przyczynowości, a nigdy go nie falsyfikuje. Jeśli faktycznie dochodzimy do błędnego wniosku i stwierdzamy, że A jest przyczyną C, gdy tak nie jest, ustalamy w końcu, że coś innego, powiedzmy B, jest przyczyną C, nie zaś, że C jest pozbawione przyczyny. Prawo przyczynowości jest zatem dla wszystkich celów praktycznych pewne i możemy bezpiecznie na nim polegać. Ale z czysto teoretycznego punktu widzenia nie jesteśmy uprawnieni do powiedzenia, że obowiązuje ono niezawodnie w leżących poza wszelkim doświadczeniem ludzkim rejonach wszechświata.

Jeśli wysuwa się zarzut, że Mili wyraźnie chce przypisać prawu przyczynowości, jako podstawie wnioskowania naukowego, pewność absolutną – można przystać na ten zarzut. „Że każdy fakt, który zaczyna istnieć, ma jakąś przyczynę… można przyjąć za pewnik. Całość faktów obecnych jest niewątpliwym wynikiem wszystkich faktów minionych, a bardziej bezpośrednio wynikiem wszelkich faktów, jakie istniały w momencie poprzedzającym. Tutaj więc mamy wielki ciąg następstw, o którym wiemy, że jest prawidłowy. Gdyby cały poprzedni stan całego wszechświata mógł znów powrócić, to po nim znowu by nastąpił stan obecny.”70 Ale choć Mili może wierzyć w powszechność i niezawodność prawa przyczynowości, to jednak na gruncie jego przesłanek nie ma żadnego właściwego uzasadnienia dla tego wierzenia. Jak widzieliśmy, czuje się on zmuszony uznać ten fakt.