Wpływ teorii ewolucji na filozofię

Musimy jednak pamiętać, że w połowie ubiegłego stulecia idea ewolucji gatunków, szczególnie w zastosowaniu do samego człowieka, była dla szerokiej wykształconej publiczności całkowitą nowością. Ponadto, nie tylko rzecznicy owej idei, lecz także niektórzy jej krytycy zwykle sugerowali, że teoria Darwina czyni zbędną czy raczej zdecydowanie wyklucza wszelką teleologiczną interpretację procesu kosmicznego. T. H. Huxley, na przykład, pisał, co następuje: „Tym, co najmocniej uderzyło autora tych słów przy jego pierwszej lekturze O powstawaniu gatunków, było przeświadczenie, że teologia, tak jak się ją zazwyczaj pojmuje, otrzymała swój cios śmiertelny z rąk p. Darwina”.82 Przeżywają te gatunki, które są najlepiej przystosowane do walki o byt, ale zmiany, które je czynią najlepiej przystosowanymi, są przypadkowe.

Interesuje nas tu raczej wpływ teorii ewolucji na filozofię, niż spory teologiczne, jakie ta teoria wywołała. Herbert Spencer, najwybitniejszy filozof ewolucji w XIX stuleciu, zasługuje na osobny rozdział. Tymczasem możemy zająć się krótko dwoma czy trzema autorami, którzy przyczynili się do rozgłosu idei ewolucji i do rozwinięcia pewnych teorii filozoficznych, opartych na niej lub z nią związanych. Trzeba jednak zauważyć, że byli to uczeni, którzy znaleźli się na obszarze filozofii, a nie zawodowi filozofowie. Mówiąc ogólnie, filozofowie akademiccy czy uniwersyteccy trzymali się z dala od tego zagadnienia i zachowywali powściągliwą postawę. Gdy chodzi o Spencera, nigdy nie zajmował akademickiego stanowiska.