Monthly Archives Listopad 2015

Choć Mili dobrze uświadamia sobie absurdalność założenia, że forma ustrojowa, jaką uznaje się, mówiąc abstrakcyjnie, za najlepszą, jest koniecznie najlepsza w sensie praktycznego dostosowania do wszystkich ludzi i do wszystkich stadiów cywilizacji, mimo to podkreśla, że „badanie najlepszej formy rządu w ujęciu abstrakcyjnym (jak się to nazywa) nie jest czymś chimerycznym, lecz stanowi wysoce praktyczne zastosowanie myśli naukowej”.41 Instytucje polityczne bowiem nie rozwijają się po prostu, gdy ludzie śpią. To dzięki działaniu woli ludzkiej są tym, czym są. A gdy instytucja polityczna stała się przestarzała i nie odpowiada już potrzebom i uprawnionym wymaganiom społeczeństwa, można ją zmienić, rozwinąć czy zastąpić inną instytucją tylko dzięki działaniu woli ludzkiej. Ale wymaga to myślenia o tym, co pożądane i wykonalne, o idealnie najlepszej formie rządu. Przecież „idealnie najlepsza forma rządów, o czym nie trzeba bodaj mówić, nie oznacza formy dającej się urzeczywistnić i pożądanej we wszystkich stadiach cywilizacji. Oznacza natomiast taką, której towarzyszą w okolicznościach, w jakich da się urzeczywistnić i jest pożądana, najbardziej dobroczynne następstwa, bezpośrednie i oczekiwane”.45 nich krzywd” z drugiej (O wolności, s. 235). Ale choć większość ludzi rozróżniałaby wyraźnie zagrażające bezpieczeństwu publicznemu prowadzenie samochodu po pijanemu i popijanie w zaciszu własnego domu, musi być wiele przypadków, w których zastosowanie ogólnych kategorii jest sprawą sporną.

Mili podkreśla przydatność w naukach społecznych tego, co nazywa odwrotną metodą dedukcyjną czy historyczną. Posługując się tą metodą socjolog nie postępuje tak, by dedukować wnioski a priori z praw, a następnie weryfikować je przez obserwację. Uzyskuje najpierw wnioski, jako przybliżone uogólnienia empiryczne, z doświadczenia, a następnie wiąże je „z zasadami dotyczącymi natury ludzkiej, rozumowaniami apriorycznymi, które w ten sposób są rzeczywistą weryfikacją”. Ale podkreślając użyteczność odwrotnej metody dedukcji, Mili nie jest skłonny przyznać, że jest to jedyna metoda stosowana w socjologii. Możemy bowiem posługiwać się również metodą dedukcji wprost pod warunkiem, że uświadamiamy sobie jej ograniczenia. Jeśli wiemy, na przykład, że X jest prawem dotyczącym natury ludzkiej, możemy dedukować, że istoty ludzkie skłonne będą działać w ten sposób, lecz nie możemy wiedzieć i pozytywnie przewidzieć, że będą działały w ten sposób w konkretnym przypadku. Nie możemy bowiem znać z góry wszystkich innych czynników przyczynowych, a w każdym razie możemy znać tylko rzadko czynniki mogące przeciwstawiać się działaniu przyczyny, którą mamy na myśli, lub łączyć się z nią wytwarzając skutek całkiem inny od tego, jaki nastąpiłby, gdyby ich nie było. Metoda dedukcji wprost znajduje jednak swe użycie w przewidywaniu tendencji do działania. A ma to wartość w praktycznym postępowaniu. Ponadto ta metoda szczególnie nadaje się do użytku w takiej nauce jak ekonomia polityczna, która „rozważa człowieka jako zajętego wyłącznie zdobywaniem i spożywaniem bogactw”.91 Oczywiście, to nie wszystko, co człowiek robi, lecz rzecz w tym, że im bardziej uproszczony pogląd na człowieka przyjmujemy, tym większy zasięg możemy przypisać metodzie dedukcji wprost. I na odwrót, im bardziej złożona jest rozważana sytuacja, tym bardziej musimy zwrócić się ku odwrotnej metodzie dedukcji.