Daily Archives 25 czerwca 2017

Musimy jednak pamiętać, że w połowie ubiegłego stulecia idea ewolucji gatunków, szczególnie w zastosowaniu do samego człowieka, była dla szerokiej wykształconej publiczności całkowitą nowością. Ponadto, nie tylko rzecznicy owej idei, lecz także niektórzy jej krytycy zwykle sugerowali, że teoria Darwina czyni zbędną czy raczej zdecydowanie wyklucza wszelką teleologiczną interpretację procesu kosmicznego. T. H. Huxley, na przykład, pisał, co następuje: „Tym, co najmocniej uderzyło autora tych słów przy jego pierwszej lekturze O powstawaniu gatunków, było przeświadczenie, że teologia, tak jak się ją zazwyczaj pojmuje, otrzymała swój cios śmiertelny z rąk p. Darwina”.82 Przeżywają te gatunki, które są najlepiej przystosowane do walki o byt, ale zmiany, które je czynią najlepiej przystosowanymi, są przypadkowe.

Nie ma potrzeby mówić, że Mili nie uznaje teologicznych wniosków, jakie wyciągnął Berkeley ze swej teorii rzeczy materialnych jako „idei”. Ale własną analizę znaczenia powiedzenia, że są rzeczy materialne, które istnieją nadal nawet, gdy nie są postrzegane, uważa za zasadniczą taką samą jak analiza podana przez zacnego biskupa. czuciami istot doznających wrażeń ma jedynie hipotetyczne i niesub- stancjalne istnienie – jest tylko założeniem służącym opisowi naszych wrażeń””, mówi wyraźnie, że nie zamierza stwierdzać słuszności tej hipotezy.

Kant wniósł doniosły wkład do spełnienia tego zadania. Ale w przekonaniu Cairda jego znaczenie zostało źle zrozumiane, a sprawcą tego niezrozumienia jest przede wszystkim sam Kant. Zamiast bowiem interpretować rozróżnienie między zjawiskiem a rzeczywistością jako rozróżnienie odnoszące się po prostu do różnych stadiów rozwoju poznania, filozof niemiecki przedstawiał je jako rozróżnienie między fenomenami a niepoznawalnymi rzeczami samymi w sobie. A właśnie to pojęcie niepoznawalnej rzeczy samej w sobie trzeba usunąć z filozofii, co w istocie zrobili następcy Kanta. Pozbywszy się tego pojęcia, możemy dostrzec, że rzeczywiste znaczenie filozofii krytycznej polega na jej wejrzeniu w fakt, iż obiektywność istnieje jedynie dla samoświadomego podmiotu. Innymi słowy, rzeczywistą zasługą Kanta było pokazanie, że podstawowym stosunkiem jest stosunek między podmiotem a przedmiotem, które tworzą wspólnie jedność w różnorodności. Gdy uchwycimy tę prawdę, opuszcza nas pokusa sprowadzania podmiotu do przedmiotu lub przedmiotu do podmiotu. Pokusa ta bowiem ma swe źródło w niezadowalającym dualizmie, przezwyciężonym przez teorię pierwotnej syntezy. Rozróżnienie między podmiotem a przedmiotem wyłania się wewnątrz jedności świadomości, jedności, która jest czymś podstawowym.

Idea jedności leżącej u podstaw rozróżnienia między podmiotem a przedmiotem staje się ważna w myśli Edwarda Cairda (1835-1908), członka Merton College w Oksfordzie (1864-1866), profesora filozofii moralnej w uniwersytecie w Glasgow (1866-1893) i dyrektora Balliol College w Oksfordzie (1893-1907). Jego sławna praca, A Critical Account of the Philosophy of Kant („Zarys krytyczny filozofii Kanta”), ukazała się w 1877 r., a dwutomowe wydanie przejrzane zostało opublikowane w 1889 r. pod tytułem The Critical Philosophy of Kant („Krytyczna filozofia Kanta”). W 1883 r. Caird ogłosił małą pracę o Heglu32, uchodzącą do dziś za jedno z najlepszych wprowadzeń do badań nad tą filozofią. Z innych prac Cairda możemy wymienić The Social Philosophy and Religion of Comte („Filozofia społeczna i religia Comte’a”, 1885), Essays on Literature and Philosophy („Rozważania o literaturze i filozofii, dwa tomy, 1892), The Evolution of Religion („Ewolucja religii”, dwa tomy, 1893) oraz The Evolution of Theology in the Greek Philosophers („Ewolucja teologii u filozofów greckich”, dwa tomy, 1904). Dwie ostatnie prace są opublikowanymi wersjami cyklów wykładów Giffordowskich.