Rozróżnienie hipotez czysto opisowych a wyjaśniających

Mili jest bardzo daleki od sądzenia, że empiryzm, w sensie samej obserwacji, może wiele zdziałać dla postępu wiedzy naukowej. Nie sądzi też, by eksperymentalizm, w sensie dokonywania kontrolowanych eksperymentów, stanowił całość metody naukowej. Uświadamia on sobie, że „funkcję hipotez należy uważać za bezwzględnie nieodzowną w nauce… Bez takich założeń nauka nigdy by nie osiągnęła swego stanu obecnego: Takie założenia są koniecznymi krokami na drodze ku czemuś bardziej pewnemu: i niemal wszystko, co teraz jest teorią, kiedyś było hipotezą”.71 Nie pomija też oczywiście roli dedukcji. „Metodzie dedukcyjnej, tak scharakteryzowanej w jej trzech częściach składowych, indukcji, dedukcji i weryfikacji umysł ludzki zawdzięcza ogromną większość swoich wydatnych triumfów w badaniu natury.”72 Skoro uwaga skupia się ogólnie na Milla metodach eksperymentalnego badania, których krótki opis zostanie niebawem podany, warto również uświadomić sobie od samego początku, że eks- perymentalizm, który on przeciwstawia czystemu empiryzmowi, nie oznacza całkowitej ślepoty na rzeczywistą naturę metody naukowej.

Mili dokonuje rozróżnienia między hipotezami czysto opisowymi a wyjaśniającymi. Weźmy samo twierdzenie, że orbity planet są elipsami. Opisuje ono jedynie ruchy planet, nie dając żadnego przyczynowego wyjaśnienia. A jeśli hipoteza zostaje zweryfikowana, jest to jedyny potrzebny dowód jej prawdziwości. „We wszystkich tych przypadkach sprawdzenie jest dowodem: jeśli przypuszczenie zgadza się ze zjawiskami, to nie potrzeba żadnego innego dowodu.”73 Ale w przypadku hipotezy wyjaśniającej sytuacja jest inna. Załóżmy, że dedu- kujemy z hipotezy X, iż jeśli jest ona prawdziwa, w danych okolicznościach powinny wystąpić zjawiska a, b i c. Załóżmy, że przewidywanie to zostało zweryfikowane. Weryfikacja ta nie dowodzi prawdziwości X, te same bowiem następniki mogłyby być dedukowane z hipotezy Y oraz Z. Mamy więc do czynienia z trzema możliwymi przyczynami, zaś żeby wykryć prawdziwą, musimy wyeliminować dwie pozostałe. Gdy zostaje to dokonane, to, co pierwotnie było hipotezą, staje się prawem natury.