EMPIRYZM BRYTYJSKI CZ. II

Spośród tych dwóch ludzi Hume był wprawdzie o wiele większym filozofem, ale Bentham miał dar ujmowania pewnych idei, nie będących dziełem jego inwencji, rozwijania ich i nadawania im postaci oręża czy narzędzia reformy społecznej. Benthamizm w sensie wąskim, a utylitaryzm w ogólności wyrażał postawę liberalnych i radykalnych elementów klasy średniej wobec wagi tradycji oraz uprawnień tych, których nazywamy dziś często warstwą rządzącą. Nadużycia związane z Rewolucją Francuską wywołały w Anglii silną reakcję, która znalazła znakomity wyraz w rozważaniach Edmunda Burke’a (1729-1797), podkreślającego trwałość społeczeństwa i tradycję. Ale w każdym razie po wojnach napoleońskich ruch radykalnej reformy mógł łatwiej wywierać swój wpływ, a utylitaryzm odgrywa w nim bez wątpienia historycznie doniosłą rolę. Ujmowany jako filozofia moralna, jest nadmiernie uproszczony i prześlizguje się lekko po kłopotliwych i trudnych pytaniach. Ale to nadmierne uproszczenie wraz z pozorną jasnością ułatwiały oczywiście użycie utylitaryzmu jako narzędzia w dążeniu do utwierdzenia praktycznych reform w życiu społecznym i politycznym.

W ciągu dziewiętnastego stulecia filozofia społeczna w Wielkiej Brytanii przeszła przez kilka kolejnych faz. Po pierwsze, był to radykalizm filozoficzny związany z nazwiskiem Benthama, wyrażony przez niego w ostatnich dziesięcioleciach osiemnastego wieku. Po drugie, był to benthamizm przekształcony, uzupełniany i rozwijany przez J. S. Milla. A po trzecie, była to idealistyczna filozofia polityczna, która powstała w ostatniej części dziewiętnastego stulecia. Termin „utylitaryzm” obejmuje pierwsze dwie fazy, lecz oczywiście nie trzecią. Utylitaryzm był światopoglądem indywidualistycznym, choć zmierzał ku społeczeństwu dobrobytu, natomiast w indywidualistycznej teorii politycznej wysunęła się na plan pierwszy, pod wpływem myśli greckiej jak też niemieckiej, idea państwa jako organicznej całości.

Rozdziały ten i następny będą poświęcone opisowi rozwoju utylitaryzmu od Benthama do J. S. Milla włącznie. Teorie tego ostatniego z zakresu logiki, epistemologii i ontologii będą rozważane w kolejnym rozdziale.