Haldane i teoria względności

Zauważyliśmy, że Bosanąuet był bliższy niż Bradley Heglowi. Jeśli poszukujemy filozofa brytyjskiego, który podzielał otwarcie entuzjastyczną cześć Stirlinga dla Hegla jako wielkiego mistrza speku- latywnej myśli, musimy odwołać się raczej do Richarda Burdona Hal- dane’a (1856-1928), wybitnego męża stanu, który w 1911 r. został wicehrabią Haldane of Cloan. W swym dwutomowym dziele The Pathway to Reality („Drogi do rzeczywistości”, 1903-1904), Haldane oświadczał, że Hegel był największym mistrzem metody spekulatyw- nej od czasów Arystotelesa, a on sam jest nie tylko zdolny nosić miano heglisty, lecz również pragnie je nosić.37 Istotnie, nieskrywany podziw Haldane’a dla myśli i kultury niemieckiej doprowadził do haniebnego ataku na niego na początku I wojny światowej.38

Haldane podjął próbę wykazania, że teoria względności nie tylko da się uzgodnić z heglizmem, lecz jest przezeń postulowana. W Pathway to Reality przedstawił filozoficzną teorię względności, a gdy Einstein opublikował swe rozprawy na ten temat, Haldane uznał ją za coś, co potwierdza jego własną teorię, którą rozwinął w pracy The Reign of Relativity („Władztwo względności”, 1921). Krótko mówiąc, rzeczywistość jako całość jest jedna, lecz poznanie owej jedności osiągane jest z rozmaitych punktów widzenia, takich jak punkt widzenia fizyka, biologa i filozofa. A każdy punkt widzenia, wraz z kategoriami, do których się odwołuje, ukazuje cząstkowy i względny obraz prawdy i nie powinien być absolutyzowany. Idea ta nie tylko się mieści, lecz również jest postulowana przez pogląd filozo-