Metoda reszt

Mili podaje cztery metody eksperymentalnego badania. Dwie pierwsze to, odpowiednio, metoda zgodności i metoda różnicy. Kanon lub zasada regulatywna metody zgodności stwierdza, że „jeśli dwa lub więcej przypadków danego zjawiska badanego ma tylko jedną okoliczność wspólną, to okoliczność, co do której wszystkie te przypadki jedynie są zgodne, jest przyczyną (lub skutkiem) danego zjawiska”.56 Kanon metody różnicy stwierdza, że jeśli rozważymy przypadek, w którym zjawisko badane zachodzi, oraz przypadek, w którym nie zachodzi, i stwierdzimy, że te dwa przypadki mają wszelkie okoliczności wspólne, wyjąwszy jedną, która zachodzi tylko w przypadku pierwszym, to okoliczność ta jest skutkiem albo przyczyną, albo nieodzowną częścią przyczyny danego zjawiska. Obie te metody są oczywiście metodami eliminacji, przy czym pierwsza opiera się na aksjomacie, że wszystko, co można wyeliminować, nie wiąże się na mocy żadnego prawa przyczynowego z zachowaniem badanego zjawiska, druga zaś opiera się na aksjomacie, że wszystko, czego nie można wyeliminować, jest z nim w ten sposób powiązane. A obie metody Mili wiąże w połączonej metodzie zgodności i różnicy.77

Kanon trzeciej metody eksperymentalnej, metody reszt, zostaje sformułowany w sposób następujący. „Gdy odejmiemy z jakiegoś zjawiska takie jego składniki, jakie, jak wiemy z poprzednich wniosków indukcyjnych, są skutkiem pewnych określonych poprzedników, to reszta tego zjawiska jest skutkiem pozostałych poprzedników.”78 Czwarta metoda, metoda zmian współtowarzyszących, jest używana szczególnie w przypadkach, gdy sztuczny eksperyment jest nie do przeprowadzenia. Jej kanon głosi, że zjawisko zmieniające się w jakikolwiek sposób, gdy jakieś inne zjawisko zmienia się w dany sposób, jest albo przyczyną, albo skutkiem tego zjawiska, albo jest związane z nim jakimś faktem przyczynowości. Dla przykładu, gdy stwierdzamy, że po zmianach w położeniu Księżyca zawsze następują odpowiednie zmiany w przypływach i odpływach morza, uprawnieni jesteśmy do wniosku, że Księżyc jest przyczyną, całkowitą lub częściową, wyznaczającą przypływy i odpływy morza, choć oczywiście nie jesteśmy w stanie usunąć Księżyca i zobaczyć, co zachodzi pod jego nieobecność.