Mila i idealna forma rządów

Założywszy, że osiągnięte zostało takie stadium cywilizacji, w którym da się urzeczywistnić demokracja, idealnie najlepszą formą rządu jest, dla Milla, taka forma, w której społeczeństwu jako całości przyznana zostaje suwerenność, w której każdy obywatel ma jakiś udział w sprawowaniu władzy, oraz w której każdy obywatel jest niekiedy powoływany do rzeczywistego udziału w rządzie, czy to lokalnym, czy ogólnonarodowym, w tym lub innym charakterze. Z jednej strony bowiem jednostka jest tym bardziej zabezpieczona przed krzywdami ze strony innych, im bardziej potrafi sama siebie chronić. A może to robić najlepiej w demokracji. Z drugiej strony, ustrój demokratyczny sprzyja charakterom aktywnym, obdarzonym inicjatywą i prężnością. A rzeczą cenniejszą jest wspieranie charakterów aktywnych niż pasywnych. Ten wzgląd jest oczywiście dla Milla bardzo ważny. W jego przekonaniu ustrój demokratyczny może w najwyższym stopniu pobudzić samorozwój jednostki, na czym Millowi tak bardzo zależy. Ponadto sprzyja w świadomości jednostki rozwojowi zrozumienia dla spraw publicznych, zainteresowania dobrem ogółu, natomiast pod panowaniem dobroczynnego despotyzmu, jednostki zajmują się zazwyczaj po prostu swymi prywatnymi interesami, troskę o dobro ogółu pozostawiając wyłącznie rządowi, w którym nie mają żadnego głosu ani udziału.

Mili oczywiście nie zajmuje się w pierwszym rzędzie zewnętrznym uzgodnieniem interesów poszczególnych jednostek ludzkich, z których każda zabiega rzekomo po prostu o własną przyjemność. Jeśli to bowiem byłoby głównym zadaniem rządu, można by wnioskować, że despotyzm jest jego idealną postacią, a demokracja zasługuje na wybór tylko dlatego, że despoci w praktyce dbają na ogół tak samo o siebie jak wszyscy inni. Częściowo właśnie ta idea skłoniła Ben- thama do przyjęcia radykalnie demokratycznego punktu widzenia. Ale Mili dostrzegając przecież potrzebę uzgodnienia interesów, zajmuje się przede wszystkim wyższymi wychowawczymi skutkami demokracji. Zakłada ona wprawdzie pewien poziom wykształcenia, ale zarazem wzmacnia, bardziej niż każda inna forma rządu, prywatną wolność i swobodny samorozwój jednostki.