Nauka społeczna i nauka o człowieku

Kiedy jednak w etologii przechodzimy do kształtowania się charakteru, szczególnie charakteru narodowego, pojawia się nieco miejsca dla eksperymentu. Sama obserwacja nie wystarcza jednak, by ustanowić etologię jako naukę, jej metoda musi być zatem „całkowicie dedukcyjna”.87 Znaczy to, że musi ona zakładać psychologię, a jej zasady muszą być wydedukowane z ogólnych praw psychologii, natomiast co do uznanych już praw empirycznych dotyczących tworzenia się charakteru, indywidualnego czy narodowego, trzeba wykazać, że są wywodliwe z owych zasad, a więc, że pełnią rolę ich sprawdzianów. Ponadto, z chwilą stanowczego ustalenia zasad etologii otworzy się droga rozwoju odpowiedniej sztuki, sztuki praktycznego wychowania, która będzie zdolna posługiwać się owymi zasadami mając na uwadze wytworzenie pożądanych skutków lub zapobieganie skutkom niepożądanym.

Nauka społeczna, nauka o człowieku w społeczeństwie bada „działanie mas ludzkich i różne zjawiska, które składają się na życie społeczne”.88 Obejmuje ona oczywiście badania nad polityką. W nauce społecznej, czyli w socjologii, tak jak w etologii, nie da się przeprowadzić sztucznych eksperymentów, natomiast sama obserwacja nie wystarcza do stworzenia nauki. Zarazem metoda dedukcyjna, w postaci stosowanej w geometrii, nie dostarcza właściwego modelu. Bentham usiłował wprawdzie wydedukować teorię społeczno-polityczną z jednej zasady, że mianowicie ludzie zawsze zabiegają o własne interesy. Ale w rzeczywistości nie zawsze jest prawdą, że ludźmi w ich działaniach rządzą egoistyczne interesy. Ani też nie jest w tym względzie prawdą powszechną, że rządzą nimi pobudki altruistyczne. Ogólnie biorąc, zjawiska społeczne są zbyt złożone i są wytworami zbyt wielu rozmaitych czynników, by można było dedukować je z jednej zasady. Socjolog poszukujący modelu metody powinien przyglądać się naukom przyrodniczym, a nie geometrii. Przyrodnik bowiem dopuszcza rozmaitość przyczyn składających się na wytworzenie skutku, a więc rozmaitość praw.