ROZWÓJ IDEALIZMU

Filozofowie nierzadko z większym przekonaniem krytykują poglądy innych filozofów, niż wykładają własne. Wydaje się, że ta nieco może cyniczna uwaga stosuje się do Thomasa Hilla Greena (1836- -1882), członka Balliol College w Oksfordzie i Whyte’owskiego profesora filozofii moralnej w tym uniwersytecie od 1878 r. aż do roku śmierci. W swym Introductions to Hume’s Treatise of Human Nature1 („Wprowadzenia do Hume’a Traktatu o naturze ludzkiej”), które opublikował w 1874 r. przeznaczając je dla dzieł Hume’a, wydanych przez Greena i Grose’a, dokonał imponującego całościowego ataku na empiryzm brytyjski. Ale jego własny system idealistyczny jest nie mniej otwarty na krytykę niż poglądy, przeciw którym podnosił zarzuty.

Według Greena, począwszy od Locke’a empiryści zakładali, że zadaniem filozofa jest sprowadzenie naszej wiedzy do jej składników pierwotnych, do danych źródłowych, a następnie rekonstruowanie świata potocznego doświadczenia z tych danych atomowych. Ale pomijając fakt, że nigdy nie przedstawiono zadowalającego wyjaśnienia sposobu, w jaki umysł może wykroczyć poza stosunek podmiot- -przedmiot i odkryć dane pierwotne, z których rzekomo konstruuje się zarówno umysły jak też przedmioty fizyczne, program empirystyczny prowadzi nas w ślepą uliczkę. Z jednej strony, by utworzyć świat umysłów i przedmiotów fizycznych, umysł musi powiązać pierwotne dane atomowe, odrębne zjawiska. Innymi słowy, musi przejawiać aktywność. Z drugiej strony, aktywność umysłu jest na gruncie zasad empirycznych nie do wyjaśnienia. Sam on bowiem zostaje sprowadzony do pewnego szeregu zjawisk. A jak może on konstruować siebie? Ponadto, choć empiryzm pretenduje do wyjaśniania ludzkiego poznania, w rzeczywistości niczego takiego nie czyni. Świat potocznego doświadczenia bowiem interpretuje się jako utworzoną z odrębnych wrażeń konstrukcję świadomości, a nie mamy żadnego sposobu, by się dowiedzieć, czy ta konstrukcja w ogóle przedstawia obiektywną rzeczywistość. Innymi słowy, spójny empiryzm prowadzi nieuchronnie do sceptycyzmu.