RUCH UTYLITARYSTYCZNY CZ. II

W 1823 r. Mili uzyskał, dzięki wpływom ojca, stanowisko urzędnicze w Kompanii Wschodnioindyjskiej, a po kolejnym awansie został w 1856 r. szefem tego urzędu z poważną pensją. Ani ojciec, ani syn nigdy nie zajmowali stanowiska akademickiego.

Mili wydrukował najpierw pisma składające się z pewnych listów, w których bronił Ricarda i Jamesa Milla, będących przedmiotem ataku. Po założeniu w 1824 r. „Westminster Review” stał się jego stałym współpracownikiem, a w 1825 r. podjął wydawanie w pięciu tomach Rationale of Evidence Benthama, pracę, która, jak mówi, zajmowała mu prawie cały wolny czas niemal przez rok.

Nic dziwnego, że długotrwałe przepracowanie, którego kulminacją było wydawanie rękopisów Benthama, doprowadziło w 1826 r. do tego, co nazywa się potocznie załamaniem nerwowym. Ale ten kryzys psychiczny był bardzo doniosły przez swój wpływ na światopogląd Milla. W okresie przygnębienia straciła dla niego urok filozofia utyli- tarystyczna, którą wpoił mu ojciec. Nie odrzucił jej wprawdzie, lecz doszedł do dwóch wniosków. Po pierwsze, że nie osiąga się szczęścia wprost do niego zmierzając. Znajduje się je dążąc do jakiegoś celu czy ideału, innego niż własne szczęście i przyjemność. Po drugie, że myśl analityczna musi być dopełniona pielęgnowaniem uczuć, tej strony natury ludzkiej, której Bentham nie dowierzał. Znaczy to częściowo, że Mili zaczął znajdować pewien sens w poezji i sztuce.2 Co ważniejsze, stał się zdolny do uznania Coleridge’a i jego uczniów, którzy uchodzili powszechnie za przeciwieństwo benthamistów. Z biegiem czasu doszedł nawet do tego, że dostrzegał pewne zalety u Car- lyle’a, na co jego ojciec nigdy nie potrafił się zdobyć. Nie należy wprawdzie oceniać przesadnie skutków kryzysu Milla. Pozostał utyli- tarystą, a choć zmienił benthamizm pod ważnymi względami, nigdy nie przeszedł do przeciwnego obozu. Jak sam mówił, nie uczestniczył w ostrej reakcji dziewiętnastego stulecia na osiemnaste, którą w Wielkiej Brytanii reprezentowały nazwiska Coleridge’a i Carlyle’a. Zarazem uświadomił sobie ograniczoność poglądu Benthama na naturę ludzką i doszedł do przeświadczenia, że nacisk, jaki kładli francuscy philosophes i Bentham na rozum analityczny, trzeba uzupełnić, nie s Mili zaczął czytać Wordswortha w 1828 r. usuwając go, o zrozumienie doniosłości innych stron człowieka i jego działalności.