Spencerowskie ujęcie stosunku między nauką a filozofią

Samo w sobie Spencerowskie ujęcie stosunku między nauką a filozofią w terminach stopnia scalenia może sugerować, że jego zdaniem podstawowe pojęcia filozofii są wyprowadzane przez uogólnienia z nauk szczegółowych. Ale tak nie jest. Podkreśla on bowiem, że istnieją fundamentalne pojęcia i założenia, występujące we wszelkim myśleniu. Załóżmy, że filozof postanawia obrać konkretną daną jako punkt wyjścia swoich rozważań i wyobraża sobie, że postępując w ten sposób nie robi żadnych założeń. Faktycznie wybór jednej konkretnej danej zakłada, że istnieją inne dane, które filozof mógłby wybrać. To zaś zakłada pojęcie istnienia innego niż to, które się aktualnie stwierdza. A znów, żadnej konkretnej rzeczy nie można poznać, jeśli nie poznaje się jej jako rzeczy podobnej do jakichś innych rzeczy, jako podlegającej klasyfikacji na mocy wspólnej cechy i jako różnej od innych rzeczy czy do nich niepodobnej. Koniec końców, wybór konkretnej danej zakłada cały szereg „nieuświadamia- nych postulatów” 6, które razem stanowią zarys ogólnej teorii filozoficznej. „Rozwinięta inteligencja opiera się na pewnych uporządkowanych i zespolonych pojęciach, których nie może się pozbyć i bez których nie może się poruszać, tak jak ciało nie może się poruszać bez pomocy swych członków”.7

Trudno twierdzić, że Spencer nadaje kryształową jasność swemu stanowisku. Mówi bowiem o „milczących założeniach”s, o „nieujawnionych danych” 9, o „nieuświadomionych postulatach” 10, o „pewnych uporządkowanych i zespolonych pojęciach”11 i o „fundamentalnych intuicjach’” 12, jak gdyby znaczenia tych zwrotów nie wymagały żadnych dalszych wyjaśnień i jak gdyby wszystkie one znaczyły to samo.

Jego sprzeciw wobec tego rodzaju wyróżnień społecznych stał na przeszkodzie ich przyjmowaniu, całkiem niezależnie od irytacji, jaką budziła w nim okoliczność, że są spóźnione Spencer zmarł 8 grudnia 1903 r. Gdy umierał, był skrajnie niepopularny we własnym kraju, głównie z powodu swego sprzeciwu wobec wojny z Burami (1899-1902), którą uważał za wyraz tak znienawidzonego przez siebie ducha militaryzmu1. Ale za granicą zdecydowanie krytykowano angielską obojętność na odejście jednej z wybitnych postaci kraju, a parlament włoski odroczył obrady na wieść o śmierci Spencera.