Rozwijanie empirycznej psychologii jako odrębnej nauki

Psychologię asocjacjonistyczną rozwijał dalej Alexander Bain (1818-1903), który zajmował katedrę logiki w uniwersytecie w Aberdeen od roku 1860 do 1880. Pomagał on w pewnej mierze J. S. Mil- lowi w przygotowywaniu jego Systemu logiki1 i przygotowywał przypisy dotyczące psychologii dla Milla wydania Analysis of the Phenomena of the Human Mind jego ojca. Ale choć opisuje się go niekiedy jako ucznia Milla, sam Mili zauważa, iż ów młodszy człowiek naprawię nie potrzebował żadnych poprzedników, wyjąwszy wspólnych dla obu prekursorów.

Baina interesowało przede wszystkim rozwijanie empirycznej psychologii jako odrębnej nauki, mniej zaś stosowanie zasady kojarzenia idei do rozstrzygania zagadnień swoiście filozoficznych. Ponadto zajmowało go szczególnie wiązanie procesów psychologicznych z ich fizjologiczną podstawą i pod tym względem kontynuował raczej zainteresowania Hartleya niż obu Millów.2 Jakkolwiek myśl Baina pozostawała w ogólnych ramach psychologii asocjacjonistycznej , tytuły jego głównych prac, The Senses and the Intellect („Zmysły i intelekt’’. 1855) oraz The Emotions and the Will („Uczucia i wola”, 1859), wskazują, że rozszerzył pole swych badań wrażeń i czynności intelektu na stronę emocjonalną i wolicjonalną natury ludzkiej.4 A ta zmiana zainteresowań pozwoliła mu przezwyciężyć, w każdym razie w pewnym stopniu, skłonność psychologów asocjacjonistów do opisywania umysłowego życia człowieka jako wytworu czysto mechanicznych procesów.