Zagadnienia wolności obywatelskich i władzy

Wolność woli, czyli wolność w sensie psychologicznym, Mili rozważa w swym Systemie logiki, w księdze pod ogólnym tytułem: „O logice nauk moralnych i społecznych”, oraz w swym An Examination oj Sir William Hamilton’s Philosophy. Ale ponieważ zainteresowanie zagadnieniem wolności woli wynika na ogół z jego związków z etyką i z kwestiami moralnymi czy prawnymi, dotyczącymi odpowiedzialności, dopuszczalne wydaje się podjęcie tego zagadnienia i rozważanie go tu poza ogólnym kontekstem logicznym, w którym faktycznie Mili je rozpatruje.

Mili przyjmuje, że według rzeczników doktryny wolnej woli „akty naszej woli nie są, właściwie mówiąc, skutkami przyczyn, lub co najmniej nie mają przyczyn, którym by były niezmiennie i ślepo posłuszne”.51 A ponieważ sam jest przeświadczony, że wszystkie chcenia czy akty woli są uwarunkowane przyczynowo, przyjmuje, w każdym razie w tym zakresie, to, co nazywa koncepcją konieczności filozoficznej. Przez przyczynowość rozumie on „niezmienne, niezawodne i bezwarunkowe następstwo”52, jednostajność porządku czy następstwa, umożliwiającą przewidywalność. Tę właśnie empiryczną ideę przyczynowości stosuje do aktów woli i do działań ludzi.

Przyczyny istotne w tym kontekście to motywy i charakter. Koncepcja konieczności filozoficznej znaczy więc, „że gdy dane są motywy, jakie się znajdują w świadomości jakiejś jednostki, i gdy podobnie dane są charakter i dyspozycja tej jednostki, to sposób, w jaki ona może działać, można bezbłędnie wywnioskować”.53 Nie ma chyba potrzeby mówić, że Mili odwołuje się tu do przewidywalności w zasadzie. Im mniej wiemy o charakterze człowieka i o motywach pojawiających się ze zmienną siłą w jego świadomości, tym mniej zdolni jesteśmy do przewidywania jego działań w praktyce.