Daily Archives 9 grudnia 2015

Następcą Clifforda na katedrze matematyki stosowanej był Karl Pearson (1857-1936), późniejszy (1911-1933) profesor eugeniki Galtonowskiej w Uniwersytecie Londyńskim.68 W pismach Pearsona duch pozytywistyczny ujawnia się z całą wyrazistością. Nie był wprawdzie człowiekiem skłonnym do patrzenia życzliwym okiem na Comte’owskie idee dotyczące kultu religijnego, lecz był zdecydowanym wyznawcą wszechwiedzy nauki. A jego postawa wobec metafizyki i teologii była bardzo podobna do rozwiniętej później postawy ne- opozytywistów.

W roku 1858, poprzedzającym ogłoszenie dzieła Darwina O powstawaniu gatunków, Herbert Spencer zarysował plan systemu, który miał opierać się na prawie ewolucji lub, jak to wyrażał Spencer, na prawie postępu. Jest on jednym z nielicznych myślicieli brytyjskich, świadomie zmierzających do utworzenia całościowego systemu filozoficznego. Jest też jednym z nielicznych filozofów brytyjskich, którzy zdobyli światową sławę w ciągu życia. Ujmując ideę, która była już w powietrzu, a której Darwin dał w ograniczonej dziedzinie podstawę empiryczną, Spencer przekształcił ją w kluczową ideę całościowej wizji świata oraz ludzkiego życia i postępowania, w optymistyczną wizję, która zdawała się usprawiedliwiać dziewiętnastowieczną wiarę w postęp ludzkości, a ze Spencera uczyniła jednego z wielkich proroków epoki.

Stwierdzamy, że stałe możliwości wrażeń, o których myślimy jako o przedmiotach fizycznych, „przysługują tak samo jak nam, innym istotom ludzkim lub istotom czującym”S6, choć z pewnością nie doświadczają one tych samych co my rzeczywistych wrażeń. A to przypieczętowuje ostatecznie nasze przeświadczenie o istnieniu wspólnego zewnętrznego świata.

Spośród tych dwóch ludzi Hume był wprawdzie o wiele większym filozofem, ale Bentham miał dar ujmowania pewnych idei, nie będących dziełem jego inwencji, rozwijania ich i nadawania im postaci oręża czy narzędzia reformy społecznej. Benthamizm w sensie wąskim, a utylitaryzm w ogólności wyrażał postawę liberalnych i radykalnych elementów klasy średniej wobec wagi tradycji oraz uprawnień tych, których nazywamy dziś często warstwą rządzącą. Nadużycia związane z Rewolucją Francuską wywołały w Anglii silną reakcję, która znalazła znakomity wyraz w rozważaniach Edmunda Burke’a (1729-1797), podkreślającego trwałość społeczeństwa i tradycję. Ale w każdym razie po wojnach napoleońskich ruch radykalnej reformy mógł łatwiej wywierać swój wpływ, a utylitaryzm odgrywa w nim bez wątpienia historycznie doniosłą rolę. Ujmowany jako filozofia moralna, jest nadmiernie uproszczony i prześlizguje się lekko po kłopotliwych i trudnych pytaniach. Ale to nadmierne uproszczenie wraz z pozorną jasnością ułatwiały oczywiście użycie utylitaryzmu jako narzędzia w dążeniu do utwierdzenia praktycznych reform w życiu społecznym i politycznym.

Pogląd, że agnostycyzm jest jedyną postawą naprawdę zgodną z duchem autentycznej nauki, podtrzymywał również Sir Leslie Stephen (1832-1904), autor dwutomowej History of English Thought in the Eighteenth Century („Dzieje myśli angielskiej w XVIII stuleciu”, 1876) oraz trzytomowego dzieła pt. The English Utilitarians („Uty- litaryści angielscy”, 1900). Początkowo duchowny, później znalazł się pod wpływem J. S. Milla, Darwina i Spencera i w 1875 r. opuścił ostatecznie stan duchowny.