Postępowanie w ogóle i postępowanie celowe

Spencer uznawał swą doktrynę etyczną za ukoronowanie swego systemu. W przedmowie do The Data of Ethics zauważa, że jego pierwsza rozprawa, The Proper Sphere of Government („Właściwy obszar działania rządu”, 1842), wskazywała mgliście pewne generalne zasady dobra i zła w postępowaniu politycznym. I dodaje, że „od tego czasu moim celem ostatecznym, leżącym poza wszystkimi celami bliższymi, było znalezienie naukowej podstawy zasad dobra i zła w postępowaniu w ogóle”.47 Wiara w nadnaturalny autorytet jako podstawę etyki zanikła. Tym bardziej naglące staje się więc dostarczenie moralności podstawy naukowej, niezależnej od przekonań religijnych. A dla Spencera oznacza to ustanowienie etyki w oparciu o teorię ewolucji.

Postępowanie w ogóle, włącznie z zachowaniem zwierząt, polega na działaniach przystosowanych do celów.48 A im wyżej przemieszczamy się na drabinie ewolucji, tym wyraźniejsze znajdujemy przejawy działań celowych, skierowanych ku dobru bądź jednostki, bądź gatunku. Ale stwierdzamy też, że tego rodzaju teleologiczne działanie tworzy część walki o byt między różnymi jednostkami tego samego gatunku oraz między różnymi gatunkami. A więc jedno stworzenie usiłuje zachować siebie kosztem drugiego, a jeden gatunek utrzymuje siebie polując na inny.

Postępowanie celowe tego typu, w którym słabszy zostaje usunięstwo niczym, w przeciwieństwie do społeczeństwa typu wojującego, w którym państwo jest wszystkim, a jednostka niczym.

Znak równości, jaki stawia Spencer między społeczeństwem typu przemysłowego a społeczeństwem miłującym pokój i antymilitary- stycznym, będzie może nas uderzał jako coś dziwnego, chyba że tę równość uczynimy prawdziwą na mocy definicji. A jego radykalna obrona leseferyzmu może się nam jawić jako coś ekscentrycznego czy przynajmniej jako pozostałość przestarzałych poglądów. Nie wydaje się, by zrozumiał on – w odróżnieniu od Milla, który częściowo przynajmniej doszedł do takiego zrozumienia, czy od takiego idealisty jak T. H. Green, który zrozumiał to pełniej – że ustawodawstwo społeczne i tak zwana interwencja państwa mogą być bardzo potrzebne, by zabezpieczyć uprawnione roszczenia każdego poszczególnego obywatela do prowadzenia przyzwoitego ludzkiego życia.